Nohira Munehiro, dịch Việt: Võ Thị Vân Anh
Rắn chào đời
Thiện được sinh ra ngày 1 tháng 6 năm 1941, tại Mỹ Tho, cách thành phố Sài Gòn (hiện tại là Thành phố Hồ Chí Minh) miền Nam Việt Nam khoảng 70km về phía Tây Nam. Năm 1941, nói theo niên can là ứng với năm Tân Tỵ. Sinh năm Tỵ, ông cũng xem “rắn” là tượng trưng cho bản thân ông, như đã được thể hiện nơi tên tập thơ nhỏ “Ngày Sanh Của Rắn”. Sau này, khi [tư tưởng của ông trở nên] cộng hưởng với tư tưởng Gnosis, hình ảnh con rắn trở nên có tính tích cực mang ý nghĩa phản nghịch với thế giới của thánh thư.
Nơi thành phố Mỹ Tho có sông Mê Kông chảy qua, con sông có nguyên lưu từ cao nguyên Tây Tạng, chảy qua Miến Điện, Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam rồi chảy ra biển Đông, là con sông dài nhất Đông Nam Á (khoảng 4200 km). Do vì cửa sông chủ yếu có 9 cửa, cho nên người Việt đặt tên là sông Cửu Long. Thời ấu thơ, Thiện bơi lội chơi đùa nơi con sông này như “con rồng con”. Trong thần thoại kiến quốc của Việt Nam truyền rằng, tổ tiên của người Việt là rồng, ông tự tạo ra cho bản thân câu chuyện ra đời mang tính thần thoại, là “con của rồng” được sinh ra trong “Mythologie” ven dòng sông Cửu Long.
Nếu nhìn từ trạng huống lịch sử, Phạm Công Thiện sinh năm 1941 lúc bấy giờ, Việt Nam đang là thực dân địa của Pháp, được gọi là lãnh thổ của Pháp ở Đông Dương. Năm 1940, quân Nhật Bản chiếm đóng Đông Dương vùng Bắc bộ, vùng lãnh thổ Đông Dương Pháp thuộc bị đặt dưới hai lớp thể chế Pháp – Nhật. Sang năm sau, 1941, Nhật chiếm đóng Đông Dương vùng Nam bộ. Ông được sinh ra trong đại thế chiến thứ hai, như ông đã thổ lộ: “vừa mở mắt chào đời, chiến tranh bùng nổ tứ phía, lớn lên chơi vơi giữa ngả tư cuộc đời, nhìn lại đằng sau là một đống gạch vụn, nhìn đằng trước là âm u đe doạ, nhìn dưới chân là tro tàn, là điêu đứng, tang tóc, phân tán, đổ vỡ” (YM 105), sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, từ năm 1946 đến năm 1954 là chiến tranh Đông Dương, và từ những năm 1960 đến năm 1975 là chiến tranh Việt Nam. Ông đã được nuôi lớn trong thời kỳ đất nước Việt Nam tan nát bởi chiến tranh cận đại như thế.
Tuy nhiên, trạng huống bi thương của lịch sử không gắn vào cuộc đời của ông ngay lập tức. Được biết, ông được sinh ra và lớn lên trong một gia đình giàu có (sau này bị phá sản), bố mẹ sống ở ngôi nhà có đến mấy tầng, ông sống trong ngôi nhà nhỏ riêng được bố mẹ mua cho. Bố mẹ là tín đồ Thiên Chúa giáo, ông cũng có tên là Dominico, thuở nhỏ được gọi tắt chữ ấy thành là “Mi”.
Ông đi học trường tư lập Taberd ở quê hương Mỹ Tho, nhưng như trong lời văn tự giới thiệu ở Ngày Sanh Của Rắn cũng có ghi, lúc 13 tuổi, vì tranh luận học vấn với thầy giáo nên bị đuổi học. Sau đó, ông tự mình học tập, có vẻ như trước nhất là quan tâm đến ngôn ngữ. Theo như những gì chính bản thân ông đã viết thì từ 13 tuổi đến 14 tuổi học tiếng Nga, tiếng Ý, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Đức, tiếng Hà Lan, từ 18 tuổi đến 19 tuổi học tiếng Phạn, Pāli, tiếng Hy Lạp, tiếng Tây Tạng. Về tiếng Anh thì tới mức đã xuất bản tiểu từ điển về phát âm Anh ngữ tựa đề là “Anh Ngữ Tinh Âm Từ Điển” năm 1957, tức ở độ tuổi 16.
Lớn lên trong gia đình giàu có, thời thơ ấu, Phạm Công Thiện vô tư chơi đùa nơi dòng sông Cửu Long, nhưng từ 14 tuổi trở đi thì dần dần hướng nội, nhốt mình trong nhà. Ông cũng không chơi với bạn bè, nơi ngôi nhà riêng, ông nghiên cứu ngữ học, ngôn ngữ học, âm thanh học, một trong những thành quả đó là “Anh Ngữ Tinh Âm Từ Điển”.
Cùng năm xuất bản quyển từ điển, tức năm 1957, do bị “nghi ngờ chính trị” dưới chính quyền Ngô Đình Diệm nên bị nhốt vào nhà tù Mỹ Tho, và cũng bị tra tấn hỏi cung: “tôi đã bị nhốt ở xà lim và bị đánh đập tàn nhẫn đến nỗi tôi tưởng rằng số phận của mình chỉ sống có được 16 năm trong đời” (HM 85-86). Có vẻ như ông cũng có liên quan đến những hoạt động chính trị nhưng ông không nói đến nhiều.
Từ khoảng 14 tuổi nhốt mình trong nhà như một hồn ma, lúc khoảng 16 tuổi, Thiện như bị nhập hồn bởi thi nhân Leopardi người Ý, người cũng đã trải qua độ tuổi mười mươi tương tợ. Không biết do bị bỏ tù, sốc vì hỏi cung có liên quan gì không, nhưng cứ đến khi chiều xuống thì ông ra bờ sông Cửu Long, và nói ra lời nói đầy những lời lẽ của Leopardi: “Cuộc đời này chỉ cay đắng và hoang trống chán chường, không có gì khác nữa. Thế gian này là bùn lầy… và sự hoang trống vô hạn của tất cả mọi sự” (ĐĐ 207).
Sau khi được phóng thích khỏi nhà tù, Thiện rời quê hương Mỹ Tho, làm giáo viên tiếng Anh ở Sài Gòn, Đà Lạt, Nha Trang, dạy học cho những học sinh lớn tuổi hơn chính bản thân ông.
Khoảng 17 tuổi, ông gửi bài đăng ở tạp chí Văn Nghệ, những bài viết giới thiệu về những tác gia người nước ngoài. Lúc 18 tuổi vẫn còn là tín đồ đạo Thiên Chúa, đi nhà thờ Misa, nhưng Thiện đã phát biểu luận văn “Tinh Tuý Triết Lý Phật Giáo” trên tạp chí Bách Khoa. Ký tên tác giả của “Tinh Tuý Triết Lý Phật giáo” là tên khác, nhưng nếu xem qua phần ký tên đã bị bôi đen ở cuối luận văn thì có thể xác nhận được tên “Phạm Công Thiện” được in ở đấy. Việc dùng tên khác để đăng là vì ban biên tập tạp chí Bách Khoa lo ngại độ trẻ tuổi của Thiện không phù hợp với nội dung luận văn như thế, tức là nếu phát biểu bằng tên của Thiện thì e sẽ bị nghi là của người khác viết. Mặc dù không phải là luận văn dài, nhưng ông đã nêu ra khá nhiều văn bản nghiên cứu Phật giáo, chủ yếu là của phương Tây, kiểm chứng cuộc đời đức Thích Ca một cách tinh triệt, ngoài ra, ông cũng nói đến khả năng để lý giải và đối thoại về tính trọng yếu của tư tưởng Phật giáo và những tôn giáo hay tư tưởng khác, có thể xác nhận được mối quan tâm đến tư tưởng Phật giáo sâu rộng sau này là đã có từ thời gian này. Như ông cũng đã viết: “Thực sự bắt đầu đọc Heidegger từ năm 1959 (lược giữa) năm 1959 cũng là năm thực sự bắt đầu đọc Henry Miller và theo đạo Phật Thiền: Henry dạy sống, đạo Phật Thiền dạy thở và Heidegger dạy chết.” (HT 207-208), cho thấy từ khoảng thời gian chấp bút viết “Tinh Tuý Triết Lý Phật Giáo”, trong tư tưởng Phật giáo ông đã đặc biệt quan tâm đến thiền, bên cạnh đó ông cũng bắt đầu tìm hiểu tư tưởng của Heidegger và đặc biệt là tìm hiểu tư tưởng của Henry Miller, người mà đối với Thiện là nhân vật quan trọng làm thay đổi cuộc đời của ông.
(trích)
Tìm thêm các tác phẩm của Phạm Công Thiện tại đây.
