Lời Mở Đầu cho Bản Dịch với Chú Giải:
Khi dịch phẩm giảng luận này vừa hoàn tất hôm 11/23/2023 thì cũng là lúc được tin Thầy Tuệ Sỹ tạm rời bỏ cõi ta-bà, dịch phẩm này là sự bổ xung cho dịch phẩm khác do Thầy Tuệ Sỹ dịch là Tinh Hoa Triết Học Phật Giáo của Takasuku.[1]
Con Kính dâng lên Thầy món quà nhỏ này.
Đây là bản dịch có chú giải chánh văn có chú giải của tác phẩm “གྲུབ་མཐའ།།” – Xác Lập Liễu Nghĩa[2]của Könchog Jigme Wangpo (དཀོན་མཆོག་འཇིགས་མེད་དབང་པོ་, Bảo Vô Úy Năng) vốn là một bản luận thu gọn và viết lại vào năm 1733 từ một nguyên tác གྲུབ་པའི་མཐའི་རྣམ་པར་ བཞག་པ་གསལ་བར་བཤད་པ་ ཐུབ་བསྟན་ལྷུན་པའི་མཛེས་རྒྱན་ (Trang Nghiêm Phật Pháp Minh Giải Chi tiết Phân Định Xác Lập Liễu Nghĩa) của Jamyang Shyepa (འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་, Diệu Âm Vi Tiếu).
Tên đầy đủ của tác phẩm này là གྲུབ་པའི་མཐའི་རྣམ་པར་བཞག་པ་རིན་པོ་ཆེའི་ཕེང་བ་ Bảo Niệm Châu Phân Định Xác Lập Liễu Nghĩa. Tác phẩm này đã trở thành sách văn học giáo khoa cơ sở của các Học Viện Phật Giáo lớn như là Go-mang (སོ་མང་) Drepung (འབྲས་སྤུངས་), Tra-shi-kyil (བཀྲ་ཤིས་འཁིལ་). Sau 1959, sách trở thành nền tảng cho bộ môn Xác Lập Liễu Nghĩa, giảng dạy về lập trường triết thuyết nền tảng của các trường phái triết học cổ Ấn-độ, trong đó đi sâu vào trọng tâm là các Giáo thuyết Liễu Nghĩa (viết tắt: GTLN – tức là các luận điểm triết học tối hậu) của các trường phái Phật giáo Ấn-độ (vốn truyền xuống cho Phật giáo Tây Tạng).
Bản dịch này lấy từ luận giải truyền khẩu của đạo sư Geshe Lhundup Sopa (1923–2014) một trong các vị giám khảo của đương kim Thánh đức Dalai Lama thứ 14 của kỳ sát hạch 1959 tại Lhasa trước khi Tây Tạng bị chiếm.
Chương trình học về GTLN thường được giảng dạy sau khi các tu sinh đã trải qua các huấn luyện về Pháp Loại học (འསྡུས་གྲྭ་); Tâm Loại học (བོ་རིགས་); và các khái niệm cơ sở của Biểu Lý học (nền tảng của biện chứng học) (རྟགས་རིགས་) trong vài năm đầu của chương trình chính quy. Và đây cũng yêu cầu để học viên hiểu được các giảng giải này. Trong trường hợp độc giả không có các đào tạo chính quy thì có thể đọc trước các tài liệu về A-tì-đạt-ma để có thể nắm được nội dung. Một bổ xung kiến thức quan trọng được khuyến cáo cho cả hai đối tượng độc giả này là việc học / tìm hiểu thêm về tác phẩm Nhập Trung Quán Luận Thích (དབུ་མ་ལ་འཇུག་པའི་བཤད་པ་ཞེས་བྱ་བ།, Madhyamaka- avatāra) của ngài Nguyệt Xứng.
GTLN vốn chứa đựng các thông tin quan trọng về các triết thuyết mà mỗi một trường phái chính trong các bộ phái Phật giáo Ấn-độ luận giải, tin theo, và thực hành. Nội dung chính sẽ là các định nghĩa các khái niệm, sự phân chia thành các tiểu phái, từ nguyên (lý do mà một bộ phái mang tên của nó), và theo các luận lý riêng của từng phái, sẽ dẫn đến nội dung các khẳng định về GTLN bao gồm các đối tượng tu trì, các đối tượng cần loại bỏ và thành quả của đạo pháp tu trì.
Mỗi trường phái hay tiểu phái sẽ có những lý do để chấp nhận các tiền đề đặc trưng từ đó dẫn đến toàn bộ hệ thống GTLN riêng biệt cũng như những đặc điểm chung cho từng bộ phái hay tiểu phái.
Một lưu ý không kém quan trọng khi theo dõi nội dung sách này là việc phân chia trường phái và các tiểu phái có khi không hoàn toàn tuyệt đối theo đúng định nghĩa sơ khởi mà là do bản chất phát triển các thuyết ý triết học theo dòng lịch sử sẽ có các khác biệt giữa các tiểu phái – đặc biệt là các tiểu phái của Đại Giải Thuyết, Kinh Lượng, và Duy Thức – Xin xem thêm các chi tiết về chúng trong các chương tương ứng để hiểu rõ hơn các chi tiết thuyết ý triết học này.
Về khuôn khổ chung, sách đề cập đến quan điểm triết học của từng trường phái bao gồm:
- Khái lược hay định nghĩa về mỗi trường phái.
- Các tiểu phái của nó.
- Từ nguyên về tên gọi của bộ phái.
- Dạng thức khẳng định đối tượng (sở)
- Dạng thức khẳng định chủ thể hay tâm nhận thức (năng)
- Dạng thức xác lập vô ngã hay Không của từng trường phái. Tất cả các trường phái đều dùng cùng thuật ngữ vô ngã hay Không nhưng lại được hiểu và phân tích khác nhau.
- Các trình bày về các Tầng mức (địa) và Đạo pháp tu tập của mỗi trường phái. Do quan điểm khác nhau sẽ dẫn đến phương pháp tu tập cách đánh giá cấp độ tu tập có khác nhau
- Các chứng quả tương ứng.
Do sách được viết từ một học giả Gelug, vốn theo Trung Quán Ứng Thành nên toàn bộ nội dung có thể chịu ảnh hưởng từ tầm nhìn Ứng Thành.
Bản dịch này được trình bày, ngoài việc hỗ trợ các tu sinh mới và các độc giả Phật giáo Mật tông hiện đang muốn hiểu sâu hơn nhưng lại vướng bởi hàng rào ngôn ngữ, nó còn có mụch đích cung cấp tài liệu tham khảo sâu hơn cho các học giả và những ai muốn đào sâu kiến thức hay truy nguyên các nguồn dẫn của nguyên tác với kinh điển. Dịch phẩm này sẽ giúp người đọc có một cái nhìn tường tận hơn về các hệ thống trường phái triết học Ấn, vốn không thấy miêu tả đầy đủ trong các tài liệu Phật học từ truyền thống Hán ngữ. Do mục đích được mở rộng, nên so với bản sơ dịch trước (được phổ biến vào cuối tháng 8 năm 2023) thì bản dịch này được thêm phần chú giải của đạo sư Lhundup Sopa cũng như các truy nguyên của dịch giả đến nguồn Đại Tạng Degré Kangyur và Tengyur, cũng như là có sự chỉnh sửa về thuật ngữ và có đưa ra các nguồn so sánh từ các bản dịch Hán-Việt. Đặc biệt là các dịch phẩm chất lượng cao của thầy Tuệ Sỹ.
Nếu đủ duyên, bản dịch này sẽ được ấn hành, được chia làm nhiều kỳ, trong Phật Học Luận Tập của nhà Hương Tích xuất bản[3]. Xa hơn nữa, một luận giải toàn phần, với việc tham khảo của nhiều tác phẩm chuyên khảo về đề tài này sẽ hình thành và được xuất bản dưới dạng một tập sách chuyên sâu về triết học Phật giáo Ấn-độ.
Lời tâm tình cho người nghiên cứu: vì đây là chủ đề triết học Phật giáo đề cập đến các lập trường về bản thể học và quan điểm của tánh Không và Nhị đế một cách rất cô đọng huyên áo. Đồng thời các bộ phái lại dựa trên những tiền đề, luận chứng khác nhau dẫn đến các khẳng định hay tin tưởng, phương tiện, và con đường tu tập khác nhau của mỗi trường phái kể cả các tiểu phái. Cho nên người tu học cần có một nỗ lực truy cứu thêm các tài liệu tham khảo được trình trong bảng Tài Liệu Tham Khảo đính kèm. Về phía người soạn dịch, chúng tôi cố gắng hết sức đưa vào các thuật ngữ và các chánh văn lấy từ Đại Tạng kinh và sách giáo khoa Phật học Tạng ngữ ngỏ hầu giúp người đọc thuận tiện hơn trong nghiên cứu, so lường và tu giải. Các chánh văn trích dẫn truy nguyên sẽ được ghi nhận trong chú các thích, trong khi các thuật ngữ nếu có sẽ đặt trong ngoặc đơn theo thứ tự Việt, Tạng, Phạn, và Hán.
Trong nội dung trình bày, phần chánh văn sẽ dùng phông chữ thẳng và phần giảng luận sẽ được in nghiên.
Bản dịch này đã được đọc kiểm thảo các lời văn trình bày trong chừng mức chính xác nhất có thể. Tuy nhiên, do ngôn ngữ tùy tâm định danh, nên vẫn khó tránh khỏi các điểm khó hay các lỗi ngoài ý muốn. Tác giả rất mong mỏi và chân thành cảm tạ sự đóng góp (dù hiếm khi nhận được từ phía độc giả vốn thầm lặng nhưng mức truy cầu lại rất cao).
Mọi hoan hỉ truy vấn hay đóng góp ý kiến xin liên lạc về người dịch lang.dau@gmail.com
Kính chúc an lạc tinh tấn.
Đệ tử Làng Đậu cung kính.
Tàn Thu 2023
[1] Sách của Takasuku vốn chỉ trình bày về các trường phái Phật giáo Trung Hoa và Nhật Bản. Nó vốn thiếu phần trình bày về các trường phái Phật giáo xuất phát từ Ấn-độ (xem Takasuku). Tập sách Xác Lập Liễu Nghĩa Giảng Luận này được viết từ lâu trước đó (TK 18) tại Tây Tạng, một cách ngẫu nhiên lại là sự bổ xung hoàn hảo cho dịch phẩm của thầy Tuệ Sỹ.
[2] Một số bản dịch đã dịch tựa sách thành Tông Luận. Tuy nhiên, cách dịch này không phản ánh đúng ý nghĩa của thuật ngữ Tạng “གྲུབ་མཐའ” từ chánh văn.
[3] Thư Quán Hương Tích được xem là nhà xuất bản sách bản sách báo Phật Học uy tín cao. Nhà Hương Tích hoạt động dưới sự hỗ trợ dẫn dắt của thầy Thích Tuệ Sỹ.
(Link tải .pdf: Drive)
