Lịch sử và tình hình tiếp nhận thơ Tuệ Sỹ: “Lênh đênh theo vận nước thăng trầm”

B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

Chương 1: Tuệ Sỹ: Tiểu sử và tác phẩm.
1.1. Tiểu sử

Trong phần một chương thứ nhất, bài tiểu luận khái quát những điểm chính và quan trọng trong cuộc đời và con người của Thầy Tuệ Sỹ. Từ tiểu sử của một cá nhân ta luôn có thể đọc ra ở đó dấu ấn lịch sử của cả một dân tộc trong một giai đoạn hoặc thời kì nhất định. Từ phẩm chất của một con người cá nhân và thái độ ứng xử của cộng đồng với cá nhân đó, ta sẽ thấy được những đặc điểm của cộng đồng mà con người đó thuộc về. Bởi vậy, từ tiểu sử cuộc đời và phẩm hạnh con người của Thầy Tuệ Sỹ, liệu ta có đọc được gì về một giai đoạn lịch sử của dân tộc và thời đại, thấy được điều gì về con người Việt Nam trong thời kì đó?

Hòa thượng Thích Tuệ Sỹ thế danh Phạm Văn Thương sinh ngày 15 tháng 2 năm 1943 tại Paksé, Lào, quê tại Quảng Bình, Việt Nam.

Tuệ Sỹ qui y Phật lúc 7 tuổi, học Phật pháp trong Viện Hải Đức tại Nha Trang, rồi sau đó là tại Quảng Hương Già Lam tại Sài Gòn. Tốt nghiệp Viện Cao đẳng Phật học năm 1964, Viện Đại học Vạn Hạnh phân khoa Phật học năm 1965.

Từ năm 1970, được đặc cách bổ nhiệm là Giáo sư thực thụ Viện Đại học Vạn Hạnh nhờ nhiều công trình nghiên cứu và khảo luận triết học nổi tiếng như Đại Cương Về Thiền Quán, Triết Học Về Tánh Không, các công trình dịch thuật Phật giáo từ tiếng Phạn, tiếng Trung Hoa và tiếng Nhật. Tuệ Sỹ thông thạo tiếng Trung Hoa, tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Pali, tiếng Phạn và tiếng Nhật, đọc hiểu tiếng Đức. Thầy là Chủ bút của tạp chí Tư tưởng do Viện Đại học Vạn Hạnh phát hành, làm thơ, viết một số truyện ngắn đăng trên tạp chí Khởi hành (1969-1972) và Thời tập (1973-1975). Ngoài ra Thầy cũng hiểu biết rất nhiều trong lĩnh vực triết học Tây phương và là người đầu tiên thuyết trình về Michel Foucault tại Việt Nam.

Sau năm 1975 Thầy về lại Nha Trang, đến năm 1977 thì vào TP. Hồ Chí Minh sống tại Thị Ngạn Am, chùa Già Lam. Đầu năm 1978 Thầy bị đưa đi học tập cải tạo 3 năm, đến năm 1981 thì được trả tự do.

Ngày 1 tháng 4 năm 1984 Tuệ Sỹ bị bắt cùng với Thầy Thích Trí Siêu (Lê Mạnh Thát). Lúc bị bắt năm 1984 Thầy và Hòa thượng Thích Trí Siêu, được coi là 2 nhà sư uyên bác nhất của Phật giáo Việt Nam.

Tháng 9 năm 1988 Tuệ Sỹ và Thích Trí Siêu bị tuyên án tử hình vì tội hoạt động lật đổ chính quyền nhân dân. Tháng 11 năm 1988 sau một cuộc vận động giảm án, bản án được giảm xuống còn tù chung thân. Ngày 1 tháng 9 năm 1998 Thầy được thả tự do từ trại Ba Sao-Nam Hà ở miền Bắc Việt Nam. Trước khi thả, nhà cầm quyền yêu cầu Tuệ Sỹ ký vào lá đơn xin khoan hồng. Thầy trả lời: “Không ai có quyền xét xử tôi, không ai có quyền ân xá tôi.” Công an nói không viết đơn thì không thả, Thầy không viết và tuyệt thực. Cuối cùng, chính quyền đã phải phóng thích Thầy sau 10 ngày tuyệt thực.

Năm 1998 tổ chức Human Rights Watch đã tặng giải thưởng về nhân quyền Hellmann-Hamett Awards cho Tuệ Sỹ (3-8-1998) và 7 người Việt khác (Hoàng Tiến, nhà văn Lữ Phương, Nguyễn Ngọc Tần, Phạm Thái Thụy, Thích Trí Siêu và 2 người được giấu tên).

Năm 2003, Thầy giữ chức vụ Đệ nhất phó Viện trưởng Viện Hóa Đạo, Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất (GHPGVNTN).

Từ năm 2020 đến nay Tuệ Sỹ là Thành viên Hội đồng Trưởng lão Viện Tăng Thống, Xử lý Thường vụ Viện Tăng Thống, GHPGVNTN.

Nhìn vào những nét tiểu sử trên cũng đủ để cho chúng ta nhận thấy được tính chính xác không chút sai lệch trong nhận định của học giả Đào Duy Anh về Tuệ Sỹ “Tuệ Sỹ là viên ngọc quý của Phật giáo Việt Nam”; đồng thời không khỏi đau đáu ưu tư với câu hỏi, vì cớ gì một con người kì tài như thế mà phải chịu số phận thăng trầm đến như vậy? Có lẽ câu trả lời nằm ở chính trong dòng sử mệnh của dân tộc. Bởi Thầy cùng với biết bao con người tài hoa khác đã tình nguyện mang chung một số phận lênh đênh, thăng trầm với vận nước điêu linh; là bởi chí nguyện cứu độ chúng sinh của những người con Phật; là lý tưởng phát Bồ-đề tâm, hành Bồ-tát đạo, tu Bồ-tát hành, thành tựu Bồ-đề quả của các bậc xuất sĩ chân tu. Nhưng vào một thời kì mà dân tộc có quá nhiều hận thù và nghi kị thì những con người ấy ắt phải kinh qua không ít khổ đau để thực hành được những chí nguyện và lý tưởng cao đẹp đó.

1.2. Tác phẩm.

Trong phần hai của chương thứ nhất, bài tiểu luận điểm lại những tác phẩm trong mảng thơ văn của Thầy Tuệ Sỹ. Tuệ Sỹ viết chủ yếu trên ba lĩnh vực: Phật học, Triết học và Văn học, tuy nhiên trong phạm vi bài tiểu luận, người viết tập trung vào những tác phẩm trong mảng văn học của Thầy.

Bài tiểu luận sẽ thống kê những tác phẩm thơ văn của Thầy Tuệ Sỹ trên những phương diện sau: Tác phẩm được sáng tác vào khoảng thời gian nào; được xuất bản và tái bản bao nhiêu lần của nhà xuất bản nào và ở đâu.

Bảng thống kê các tác phẩm văn học Tuệ Sỹ

Qua thống kê trên có thể thấy:

Thứ nhất, về các giai đoạn sáng tác của Tuệ Sỹ, tuy giữa các giai đoạn có những khoảng giãn nhất định, nhưng quá trình sáng tác của Thầy trài dài từ trước 1975 đến những năm gần đây, sáng tác gần nhất là vào khoảng năm 2015. Giai đoạn mà Thầy sáng tác nhiều nhất là trong khoảng thời gian bị cầm tù (1979-1981 & 1984-1988). Tính từ ngày Tuệ Sỹ bị tuyên án tử hình 30/09/1988 đến ngày Thầy được trả tự do 01/09/1998, là khoảng 10 năm mà chúng ta được thấy rải rác rất ít sáng tác của Thầy. Theo suy đoán, đây cũng là khoảng thời gian thầy sáng tác nhiều, tuy nhiên trong bối cảnh bị lao ngục cầm tù thì việc chỉ rải rác vài sáng tác là đến được với độc giả là một điều không quá khó hiểu. Sau đó là các giai đoạn sáng tác sau khi Thầy được trả tự do (1998), từ năm 2000-2001 và từ năm 2008- 2015.

Thứ hai, về tình hình xuất bản các sáng tác thơ văn của Tuệ Sỹ. Có thể thấy trước năm 1975 các sáng tác của Tuệ Sỹ được đăng chủ yếu trên các tờ báo như Khởi Hành (1969-1972), Thời Tập (1973-1975) và Tư Tưởng, chỉ có một tác phẩm xuất bản là Tô Đông Pha Những Phương Trời Viễn Mộng. Sau năm 1975, trong khoảng thời gian Thầy bị cầm tù cũng chỉ có một tác phẩm là Ngục Trung Mị Ngữ của Quảng Hương Tùng Thư xuất bản ngay sau khi Thầy bị truyên án tử hình năm 1988, hoặc là các sáng tác trước 1975 được đăng lại trên các tạp chí hải ngoại như Khởi Hành (in lại truyện ngắn Piano Sonatta 14, 1997). Sau khi Tuệ Sỹ được trả tự do (1998) thì tình hình xuất bản và tái bản lại các sáng tác của Thầy mới thực sự phát triển nhiều cả ở trong nước lẫn hải ngoại. Khởi đầu là những nhà xuất bản ở hải ngoại như An Tiêm xuất bản Tô Đông Pha Những Phương Trời Viễn Mộng (2001), Giấc Mơ Trường Sơn (2002, tái bản 2003), đặc biệt trong những năm gần đây (2015-2020) những sáng tác của Thầy liên tiếp được xuất bản cũng như tái bản tại hải ngoại như Tuệ Sỹ Văn Tuyển (Hương Tích, 2015), Tô Đông Pha Những Phương Trời Viễn Mộng (Hương Tích Phật Việt tái bản lần 6, 2019), Giấc Mơ Trường Sơn (Nxb C. Mindfulness LLC và Nhà xuất bản Bodhi Media[A3] , 2020), Thiên Lý Độc Hành (Nxb Văn Học Press liên kết Culture Art Education Exchange Resoure, 12/2020). Bên cạnh đó, sau năm 1975, ở trong nước tình hình xuất bản các sáng tác của Tuệ Sỹ chỉ thực sự chính thức và phát triển trong khoảng hơn 10 năm trở lại đây, xuất bản Refrains pour Piano – Những điệp khúc Cho Dương Cầm (2009), Tuệ Sỹ Văn Tuyển (2014), Hoàng Cầm Tình Khúc (2015), và tái bản hầu hết các sáng tác văn học của Thầy ngoại trừ hai tập Ngục Trung Mị Ngữ và Giấc Mơ Trường Sơn (đây là hai tập thơ được xuất bản và tái bản ở hải ngoại). Như vậy, Tuệ Sỹ được xuất bản ở cả trong nước và hải ngoại, tuy nhiên, giữa hai khu vực này, tùy từng giai đoạn lại có những chênh lệch nhất định, trong khoảng mười thập niên đầu thế kỉ XXI tình hình xuất bản ở hải ngoại phát triển hơn trong nước, phải đến những mười thập niên sau từ 2010-nay, tình hình xuất giữa hai khu vực này mới có những cân bằng nhất định.

1.3. Những công trình nghiên cứu thơ văn Tuệ Sỹ.

Bài tiểu luận tiến hành thống kê các tuyển tập/bài viết nghiên cứu/phẩm bình về thơ Tuệ Sỹ trên các phương diện: tuyển tập, tác giả, số lần in và nhà xuất bản cùng năm xuất bản.

Cho đến thời điểm hiện tại chưa có một công trình nghiên cứu độc lập chuyên sâu về thơ văn Tuệ Sỹ, mà chỉ có tuyển tập những bài viết phẩm bình về thơ văn Tuệ Sỹ, tuy nhiên, nhìn vào những tuyển tập đó cũng tạm đủ để cho chúng ta thấy đôi điều cần thấy trong thực tế lịch sử và tình hình tiếp nhận thơ Tuệ Sỹ.

Bảng thống kê những tuyển tập về Tuệ Sỹ

Từ thống kê trên ta có thể nhận thấy rằng, 100% các tuyển tập có tổng hợp các bài viết về thơ văn của Thầy Tuệ Sỹ đều do các tác giả hải ngoại viết hoặc sưu tập và hoàn toàn do các nhà xuất bản ở hải ngoại như Úc và Hoa Kỳ xuất bản và tái bản. Như vậy có thể thấy rằng, vẫn còn một rào cản nào đó trong việc xuất bản chính thức những tuyển tập những bài viết nghiên cứu về thơ văn Tuệ Sỹ nói riêng và Tuệ Sỹ nói chung ở Việt Nam. Hiện nay, trong nước chỉ có duy nhất một tuyển tập của Thầy Tuệ Sỹ được xuất bản chính thức là bộ 3 tuyển tập Tuệ Sỹ Văn Tuyển (Hạnh Viên sưu tuyển) tuyển tập gồm các bài viết của Tuệ Sỹ, tuy nhiên trong tuyển tập không có các bài viết của các tác giả khác về Tuệ Sỹ và thơ văn Thầy.

_______
Phần trước: A. ĐẶT VẤN ĐỀ
Phần tiếp theo: Chương 2: Lịch sử tiếp nhận thơ văn Tuệ Sỹ nhìn từ trục thời gian lịch sử